زمانی که میزان ترشح اسید در غدد معده بیش‌ از حد معمول باشد، معده حالت اسیدی پیدا می‌کند که این افزایش اسید معده یکی از نشانه‌های ایجاد رفلاکس معده است. ترشح زیاد اسید معده موجب نفخ، بوی بد دهان، درد معده و مشکلات دیگر می‌شود که بسیار آزاردهنده هستند. خوشبختانه اسید معده در بسیاری از موارد با رعایت پرهیزهای غذایی قابل کنترل است. در این مقاله به بررسی بیماری رفلاکس معده، نشانه‌ها و عوامل ایجاد کننده آن خواهیم پرداخت و همچنین ۱۳ روش درمان خانگی برای کاهش اسید معده و ۵ غذای محرک که باعث افزایش اسید معده می‌شوند را معرفی خواهیم کرد.

 

حتما بخوانید:

• علائم میکروب معده، شیوه تشخیص و راه درمان آن
• ۱۱ خوراکی که باعث سوزش معده می‌شود
• ۹ کاری که نباید با معده‌ خالی انجام دهید

نشانه‌های بیماری رفلاکس معده

۱۳ روش کاهش اسید معده

از چه خوراکی‌هایی اجتناب کنیم

داروها

به گفته‌ی آنشول جیبارت (Anshul Jaibharat) متخصص تغذیه در دهلی، «اسیدی بودن معده می‌تواند به‌دلیل فاصله‌ی طولانی میان وعده‌های غذایی، خالی بودن معده یا مصرف بیش‌ازحد چای، قهوه، سیگار یا الکل ایجاد شود.» وقتی ترشح اسید معده بیش‌ از حد معمول باشد، دچار سوزش سردل یا بیماری رفلاکس معده (GERD) می‌شویم. معمولااین حالت زمانی ایجاد می‌شود که غذای سنگین یا پرادویه‌‌ای خورده‌ باشیم. درواقع، رفلاکس اسید معده به‌دلیل ضعیف شدن دریچه‌ی متصل‌کننده‌ی معده به مری رخ می‌دهد. وقتی چنین مشکلی ایجاد می‌شود، اسید معده به مری برمی‌گردد.

۱۳ روش کاهش اسید معده

۱. برگ ریحان

خواص آرام‌بخش و ضدنفخ برگ ریحان موجب می‌شود که مشکل اسیدی شدن معده‌ی شما پس از مدت کوتاهی برطرف شود. با مشاهده‌ی نخستین نشانه‌های نفخ معده چند برگ ریحان بخورید یا ۳ یا ۴ برگ ریحان را در یک فنجان آب بجوشانید و اجازه دهید تا چند دقیقه دم بکشد؛ به‌طور مرتب از این جوشانده استفاده کنید.

۲. رازیانه

به گفته‌ی متخصص تغذیه، آنشول جیبارات: «می‌توانید پس از صرف غذا تخم رازیانه بجوید تا از اسیدی شدن معده جلوگیری کند.» به گفته‌ی شیلپا آرورا (Shilpa Arora)، پزشک طب طبیعی، متخصص بهداشت، متخصص تغذیه و مربی سلامت ماکروبیوتیک (Macrobiotic): «چای رازیانه به‌دلیل داشتن فواید فراوان برای دستگاه گوارش، به سلامت و شادابی آن کمک می‌کند. این چای به‌خاطر روغن‌‌های موجود در رازیانه برای کمک به سوءهاضمه و نفخ بسیار مفید است.»

۳. دارچین

این ادویه‌ی مفید، نوعی ضداسید معده‌ی طبیعی است که با بهبود فرایند هضم و جذب غذا، معده‌ی شما را آرام می‌کند. برای درمان اسیدی شدن معده و بهبود عفونت‌های موجود در دستگاه گوارش، از چای دارچین استفاده کنید. دارچین منبعی از مواد مغذی است و خواص فراوانی برای سلامتی دارد.

۴. آب‌دوغ

آیا می‌دانستید که آب‌دوغ در آیوروِدا (طب سنتی هندی) جزو غذاهای ساتْویک (غذاهای مفید برای بدن و ذهن در طب آیورودا) به حساب می‌آید؟ بنابراین اگر بار دیگر پس از خوردن غذای سنگین یا پرادویه دچار ازدیاد اسید معده شدید، مصرف داروهای ضداسید معده را کنار بگذارید و به جای آن یک لیوان آب‌دوغ بنوشید. آب‌دوغ دارای اسید لاکتیک است که اسید معده را به حالت طبیعی برمی‌گرداند. برای کسب نتیجه‌ی بهتر، مقداری فلفل سیاه یا ۱ قاشق چای‌خوری پودر برگ گشنیز را نیز به آن اضافه کنید.

۵. شکر زرد

دکتر مانوج کی آهوجا (Manoj K. Ahuja) از بیمارستان فورتیس (Fortis) در دهلی نو می‌گوید: «شکر زرد به‌دلیل داشتن منیزیم زیاد به تقویت روده کمک می‌کند.» شکر زرد برای هضم غذا مفید است و موجب می‌شود که سیستم گوارشی طبیعت قلیایی‌تری پیدا کند، بنابراین اسید معده را کاهش می‌دهد. پس از هر وعده‌ی غذایی مقداری شکر نیمه‌تصفیه‌شده مصرف کنید تا از فواید آن بهره‌مند شوید. از آنجا که شکر زرد به حفظ دمای طبیعی بدن نیز کمک می‌کند و موجب خنک شدن معده می‌شود، متخصصان نوشیدن شربت شکر نیمه‌تصفیه‌شده (شکر زرد حل شده در آب یخ) رادر تابستان توصیه می‌کنند.

۶. میخک

درطول سال‌ها، میخک یکی از مهم‌ترین درمان‌های مشکلات گوارشی در طب سنتی چینی و آیورودا بوده است. میخک طبیعتی ضدنفخ دارد، بنابراین از تشکیل گاز معده در دستگاه گوارشی جلوگیری می‌کند. درهنگام پختن غذاهای نفاخی مانند لوبیا قرمز یا نخود، به آنها میخک اضافه کنید. حتی می‌توانید برای درمان اسیدی شدن معده و رهایی از بوی بد دهان (که معمولا همراه با مشکل اسیدیته‌ی معده ایجاد می‌شود) از میخک و هل خردشده (به مقدار مساوی از هر کدام) استفاده کنید.

۷. زیره‌ سبز

دانه‌های زیره‌ سبز برای خنثی‌ کردن اسید فوق‌العاده‌ هستند، به هضم غذا کمک می‌کنند و درد معده را تسکین می‌دهند. مقداری زیره‌ سبز بوداده را پودر کنید و آن را در یک لیوان آب مخلوط کنید یا یک قاشق چای‌خوری دانه‌ی زیره‌ سبز را در یک فنجان آب جوش بخیسانید و پس از هر وعده‌ی غذایی میل کنید.

۸. زنجبیل

زنجبیل در پس آن ظاهر ناهموار و پر از گره‌، مزیت‌های فراوانی برای سلامتی دارد. زنجبیل به‌طور طبیعی موجب تسکین یافتن معده می‌شود و به کاهش تولید اسید معده کمک می‌کند. به گفته‌ی دکتر آهوجا از بیمارستان فورتیس، «زنجبیل خواص گوارشی و ضدالتهابی فوق‌العاده‌ای دارد.» برای خنثی کردن اسید معده می‌توانید برشی از زنجبیل تازه را بجوید یا دو تا سه بار در روزیک قاشق آب زنجبیل مصرف کنید یا زنجبیل تازه را در یک فنجان آب جوش بخیسانید و آب را بنوشید.

چای زنجبیل بدون کافئین به‌همراه کمی عسل، بهترین نوع چای زنجبیل برای افرادی است که دچار رفلاکس اسید معده هستند. انواع مختلفی از چای زنجبیل در بازار وجود دارد. البته به‌نظر نمی‌رسد که لیموناد زنجبیلی (نوعی نوشیدنی شیرین و گازدار غیرالکلی) چندان مفید باشد، زیرا گازدار است و ممکن است حاوی کافئین باشد. به‌علاوه میزان زنجبیل در بیشتر لیمونادهای زنجبیلی موجود در بازار به‌‌ حدی نیست که بر رفلاکس اسید معده اثر داشته باشد.

۹. شیر سرد

شیر می‌تواند در تثبیت اسید معده‌ی افرادی که دچار مشکل عدم تحمل لاکتوز نیستند، مؤثر باشد. زیرا شیر سرشار از کلسیم است و کلسیم نیز از تشکیل اسید در معده جلوگیری می‌کند. البته باید از شیر کم‌چرب یا بدون چربی استفاده شود، چرا که چربی موجود در شیر علائم رفلاکس اسید معده را تشدید می‌کند. آنشول جیبارت، متخصص تغذیه می‌گوید: «تنها کاری که باید انجام بدهید این است که دفعه‌ی بعد که دچار اسیدیته‌ی معده شدید یک لیوان شیر سرد بنوشید.»

شیر بادام نیز بسیار مفید است، چون قلیایی است و اسید معده را خنثی می‌کند.

۱۰. سرکه‌ی سیب

در اغلب موارد، رفلاکس معده به‌خاطر مقدار بسیار کم اسید معده به‌ وجود می‌آید. در این حالت می‌توان از سرکه‌ سیب استفاده کرد. فقط کافی است ۱ یا ۲ قاشق چای‌خوری سرکه‌ی سیب خام و تصفیه‌نشده را در یک فنجان آب مخلوط کنید و این مخلوط را یک یا دو بار در روز بنوشید. همچنین می‌توانید یک قاشق غذاخوری سرکه‌ی سیب میل کنید و بلافاصله پس از آن یک لیوان آب بنوشید.

۱۱. آب نارگیل

دکتر آهوجا می‌افزاید: «وقتی آب نارگیل می‌نوشید، pH اسیدی بدن شما قلیایی می‌شود.» آب نارگیل به تولید موکوس یا مخاط در معده نیز کمک می‌کند. این مخاط از معده دربرابر اثرات مضر تولید بیش‌ازحد اسید محافظت می‌کند. از آنجا که آب نارگیل سرشار از فیبر است، در گوارش غذا مؤثر است و از اسیدی شدن مجدد معده جلوگیری می‌کند.

۱۲. موز

موز ویژگی‌های مفید فراوانی دارد. موز حاوی آنتی‌اسیدهای طبیعی است که به‌عنوان سپری دربرابر رفلاکس اسید عمل می‌کنند. مصرف موز ساده‌ترین درمان خانگی برای خلاص شدن از اسیدیته‌ی معده است. برای پیشگیری از اسیدی شدن معده روزی یک موز بخورید.

۱۳. ماست

گاهی محصولات لبنی نشانه‌های رفلاکس اسید معده را کاهش می‌دهند. بنابراین افراد مبتلا به رفلاکس اسید معده می‌توانند ماست ساده را نیز امتحان کنند و در صورت لزوم برای شیرین شدن مزه‌ی ماست مقداری عسل به آن اضافه کنند.

از چه خوراکی‌هایی اجتناب کنیم

بعضی از نوشیدنی‌ها در تحریک اسید معده تأثیر به‌سزایی دارند. مدیریت و کنترل نشانه‌های رفلاکس اسید معده نیازمند شناخت و اجتناب از محرک‌های آن است و پرهیز از مصرف محرک‌ها و موادی که موجب بروز نشانه‌های رفلاکس اسید معده می‌شوند، بهترین راه تسکین اثرات این بیماری است. بعضی از مواد غذایی و نوشیدنی‌ها بسیار بیشتر از سایرین موجب رفلاکس اسید معده می‌شوند. برای نمونه، بیماران مبتلا به رفلاکس اسید معده به مری نمی‌توانند نوشیدنی‌های گازدار و کافئین مصرف کنند. چرا که بعضی از مواد غذایی موجب ضعیف شدن اسفنکتر تحتانی مری (عضلات اطراف قسمت پایینی مری) می‌شوند و رفلاکس معده را بدتر می‌کنند. رفلاکس اسید معده معمولا در زمان کوتاهی پس از خوردن یا نوشیدن خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های محرک ایجاد می‌شود. بنابراین به‌راحتی می‌توان مصرف عوامل اصلی رفلاکس اسید معده را کاهش داد.

۱. الکل

الکل موجب سست‌ و ضعیف‌تر شدن دریچه‌ی متصل‌کننده‌ی معده و مری می‌شود و معده را تحریک می‌کند تا اسید بیشتری تولید کند.

۲. نوشیدنی های گازدار

حباب‌های موجود در نوشیدنی‌های گازدار، در معده به‌هم متصل می‌شوند و گسترش می‌یابند. این مسئله موجب فشار آمدن به اسفنکتر مری (دریچه‌ی ورودی مری به معده) و بازگشت اسید معده و محتویات آن به مری می‌شود.

۳. نوشیدنی‌های کافئین‌دار

قهوه، چای و آب گازدار حاوی کافئین هستند و کافئین نیز موجب تشدید رفلاکس اسید معده می‌شود. استفاده از نمونه‌های بدون کافئین این نوشیدنی‌ها به کاهش علائم این بیماری کمک می‌کند.

۴. شکلات

شکلات دارای کافئین و کاکائو است که هر دو موجب افزایش علائم رفلاکس اسید معده می‌شوند. بنابراین کاکائوی داغ یا شیرکاکائو نیز محرک این بیماری هستند.

۵. آب مرکبات

آب مرکباتی مانند پرتقال و گریپ فروت به‌شدت اسیدی است و این مسئله رفلاکس اسید معده را بدتر می‌کند.

بهترین شیوه‌ی مصرف نوشیدنی‌ها

روش مصرف نوشیدنی‌ها نیز می‌تواند رفلاکس اسید معده یا سوزش سردل را تشدید کند. می‌توانید با استفاده از روش‌های مؤثر زیر نشانه‌های این بیماری را کاهش دهید:

• برای هیدراته نگه داشتن بدن در تمام طول روز مایعات بنوشید و از نوشیدن یک‌باره‌ی مقدار زیادی از مایعات پرهیز کنید.
• اواخر شب نوشیدنی و مایعات مصرف نکنید.
• پس از نوشیدن مایعات در حالت نشسته یا ایستاده باقی بمانید و دراز نکشید.

اقدامات مراقبتی دیگر

سایر اقدامات مراقبت از خود که به کنترل رفلاکس اسید و سایر نشانه‌های بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) کمک می‌کند، عبارتند از:

• کنترل وزن بدن
• ترک کردن سیگار
• بالا بردن قسمت فوقانی تخت درهنگام خواب
• پرهیز از پوشیدن لباس‌های تنگ

داروها

برای درمان سوزش سردل و سایر نشانه‌های رفلاکس معده داروهایی وجود دارند که بدون نسخه‌ی پزشک قابل خریداری هستند. این داروها موارد زیر را شامل می‌شوند:

• آنتی‌اسیدهایی مانند شربت معده‌ی گاویسکون (Gaviscon) یا قرص Tums، که اسید معده را خنثی می‌کنند.
• مسدودکننده‌های گیرنده‌ی H-۲ مانند رانیتیدین (زانتاک) که تولید اسید در معده را به‌مدت حداکثر ۱۲ ساعت کاهش می‌دهند.
• مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) که تولید اسید را تا بهبودی نسبی مری، متوقف می‌کنند.

مسدودکننده‌های گیرنده‌ی H-۲ و مهارکننده‌های پمپ پروتون در اشکال قوی‌تری نیز موجود هستند که درصورت تجویز پزشک می‌توان آنها را تهیه کرد. تنها زمانی از این داروها استفاده می‌شود که داروهای بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک مؤثر نباشند. استفاده‌ی بلندمدت از این داروها موجب افزایش خطر شکستگی استخوان، کمبود ویتامین B۱۲ و بروز عفونت‌های خاصی مانند سینه پهلو و کلستریدیوم دیفیسل می‌شود.

نشانه‌های بیماری رفلاکس معده

علائم و نشانه‌های بیماری رفلاکس معده عبارتند از:

• رفلاکس اسید معده یا سوزش سردل که موجب احساس سوزش در گلو یا سینه می‌شود.
• مزه‌ی ترش در دهان
• مشکل در بلع
• درد قفسه‌ی سینه
• گلودرد
• صدای خشن
• سرفه‌ خشک
• حس داشتن توده‌ای در گلو
• بالا آوردن و قی کردن غذا یا اسید

معمولا رفلاکس اسید معده از علائم خفیف ولی ناراحت‌کننده‌ی بیماری رفلاکس معده به مری است. برخی افراد نشانه‌های جدی‌تری از بیماری رفلاکس معده به مری دارند که زندگی روزمره‌ی آنها را مختل می‌کند . بعضی از بیماری‌ها، شرایط پزشکی و مشکلات سلامتی، خطر بروز نشانه‌های شدید این نوع از بیماری رفلاکس معده را افزایش می‌دهند، ازجمله:

• چاقی
• بارداری
• مصرف نیکوتین
• خشکی دهان
• دیابت
• برخی اختلالات بافت همبند (connective tissue disorders)
• فتق هیاتال (hiatal hernia) که در آن معده از درون سوراخی در دیافراگم که محل ورود مری به حفره‌ی شکمی است، بیرون می‌زند.

اگر فردی به‌طور مرتب و شدید دچار رفلاکس اسید معده یا سوزش سردل می‌شود، باید به پزشک مراجعه کند، زیرا ممکن است که این مشکل او به مشکل جدی‌تری تبدیل شود.

زمان مراجعه به پزشک

درست است که رفلاکس اسید معده حالت ناخوشایندی را ایجاد می‌کند، ولی تا حد زیادی قابل‌درمان است. می‌توان بعضی از موارد را به‌راحتی در خانه و با ایجاد تغییراتی در شیوه‌ی زندگی و پرهیز از محرک‌ها کنترل کرد. در موارد شدید بیماری رفلاکس معده باید از دارو استفاده کنیم و در موارد نادر نیز درمان این بیماری نیازمند جراحی است.

اگر فردی دچار علائم شدید یا مکرر رفلاکس اسید معده است، باید به پزشک مراجعه کند تا احتمال ابتلای او به سایر مشکلات و بیماری‌ها بررسی شود. البته افرادی که دچار رفلاکس اسید معده‌ی گاه‌به‌گاه یا خفیف هستند، معمولا می‌توانند با ایجاد تغییرات ساده‌ای در شیوه‌ی زندگی، انجام درمان‌های خانگی و مصرف داروهای بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک، رفلاکس معده‌ی خود را کنترل کنند.

گاهی پزشک مری را معاینه می‌کند تا وجود هرگونه آسیب جدی دیگری در بافت آن را بررسی کند.

اگر فرد فکر می‌کند که دچار رفلاکس اسید معده یا هر یک از علائم دیگر بیماری رفلاکس معده به مری شده است و هم‌زمان با مشکلات دیگری مانند درد قفسه‌ی سینه، تنگی نفس، درد فک یا درد بازوی راست نیز درگیر است، حتما باید به پزشک مراجعه کند، زیرا ممکن است که این علائم نشان‌دهنده‌ی مشکل جدی‌تری مانند حمله‌ قلبی باشند.